तुलसी दिवस
एउटा गाउँमा बडेमानको गाँड भएकी एउटी बूढी थिई । उसका आफ्नो भन्नु एउटी छोरी र एक जना ज्वाइँ मात्र थिए । तिनीहरू पनि परदेश गएका थिए । बूढीको लोग्ने पहिले नै मरिसकेको थियो । बूढी एक्लै एउटा छाप्रोमा बसेर दुःखसुख गरी खाइरहेकी थिई ।
एक दिन गाउँमा ठूलो हुन्डरी मच्चियो । बूढीको छाप्रो पनि हावाले उडाएर भताभुङ्ग पारिदियो । बूढी घरबारविहीन भई । बूढीले गाउँका सबै मानिसहरूकहाँ गएर हात जोड्दै रुँदै आफ्नो दुःख बेसाई ‘लौन बाबा ठाकुरे हो । मलाई ओतसम्म लाग्न हुने एउटा कटेरो उभ्याइदेओ, मलाई विपत्ति प¥यो । लौन मेरा विधाता हो, म शरण परेँ ।’
यस अवस्थामा गाउँका सबै मानिसहरूले बूढीको उद्धार गर्नु नै आफ्नो धर्म ठाने । कसैले वनको लाथ्रो, कसैले ढुङ्गा, कसैले बाँस, कसैले के, कसैले के गरेर हारगुहार गरी बूढीको निमित्त एउटा स–सानो घरजस्तो बनाइदिए । बूढी खुसी भई फेरि खेतीपाती गरेर खान थाली ।
धेरै दिनपछि बूढीका छोरीज्वाइँ परदेशबाट आइपुगे । ती छोरीज्वाइँ दुवै एक दिन बूढीलाई भेट्न आए । त्यो दिन छोरीज्वाइँलाई बूढीले खुसी हुँदै खानेपिउने कुराको बन्दोबस्त गरी ।
भात खाने बेला भयो । बूढीले पहिले ज्वाइँलाई भात पस्की र लाजले खास्टोले गाँड छोपछाप पारेर ज्वाइँलाई भान्सामा डाकी– ‘ज्वाइँ ! भान्सा गर्न आउनुहोस् ।’ भोकले आकुलव्याकुल भएको ज्वाइँ खबर पाउनासाथ खुसी भएर हातखुट्टा र मुख धोई भान्सामा गयो । बूढीले भातको थाल अगाडि सारिदिई । ज्वाइँ सपासप भात खान थाल्यो । चार गाँसमै उसले एक थाल भात सक्यो । बूढीले फेरि भात थप्दै भनी ‘ज्वाइँ अलिकति भात थपूँ कि ?’ ज्वाइँ चाहिँले भन्यो, ‘अलिकति मात्र’ तर बूढीले बडाबडा दुई डल्ला भात ज्वाइँको थालमा लडाइ दिई । ज्वाइँ चाहिँ फेरि बोल्दै नबोली भकाभकी खान थाल्यो ।
फेरि चार गाँस खाँदा थालको भात सकियो । बूढी मनमनै भन्नथाली ‘छि कस्ता घिचुवा ज्वाइँ ? जति खाए पनि नअघाउने । तीन जनालाई भनेर पकाएको भात सकिन आँटिसक्यो ।’ बूढी अफ्ठ्यारोमा परी । अब के थप्ने ? भाँडामा पनि भात सिरीखुरी हुन आँटिसक्यो, ज्वाइँलाई पुगेको छैन । बूढीले भात थप्ने विचारले फेरि सोधी ‘ज्वाइँ भात थपूँ कि ?’ यति नै बेला ज्वाइँ चाहिँलाई एक्कासि पुइँक्क पाद आयो । लाज मान्दै उसले भन्यो ‘खोइ सासू, आज मलाई के भो ! पेट अलि गडबढ भएको छ । यो भुइँको सर्दी घुस्यो कि ? खान पनि बडै रुचेन । अलिकति थप्नुस् त ।’ बूढीले बडाबडा दुई डल्ला भात थालमा लडाइ दिई । ज्वाइँ चाहिँ फेरि भकाभकी खान थाल्यो ।
बूढीलाई मनमनै झोँक चल्न थाल्यो, आफ्नो अपमान गरेर ज्वाइँले पादेकोमा । एक मनले ज्वाइँलाई सर्दी नै लागे छ कि ? भन्ने पनि ठानेर ऊ चुपै लागी । बूढीले हेर्दाहेर्दै फेरि ज्वाइँको थालमा भात सकियो । अब भने बूढीलाई आच्छु आच्छु प¥यो । अब के गर्ने ? थपूँ भने भाँडामा भात सकिइसकेको थियो । बूढीको पालो जुक्ति खियाई । मुखले भात सकियो नभनेर उसले भाँडा बजाएर जनाउ दिई । उसले डाडुपनिउँले भाँडा बजाउन थाली । भाँडाको त्यति आवाज आएपछि बल्ल ज्वाइँले भात सकिएको खबर पाएजस्तो ग¥यो । अनि उसले यताउति हेर्दै अघाउन्जेल भात खान नदिएको झोँक निकाल्दै भन्यो ‘सासू यो घर बनाउन कति दिन लाग्यो ?’ बूढीले भनी ‘दुई हप्ता ज्वाइँ !’ फेरि ज्वाइँ चाहिँले सोध्यो ‘अनि काठपात कुन जङ्गलको ल्याउनुभयो ? अनि बनाउनेहरू को नि सासू ?’ बूढीको पालो भनिदिई– ‘त्यही घिचुवा वनको काठपात, बनाउने चाहिँ पदुवाहरू नै थिए ।’ ज्वाइँ चाहिँको पालो भनिहाल्यो ‘अनि त घर यस्तरी गाँडेगुँडे भएछ त ।’ सासू र ज्वाइँको यति भनाभन भएपछि दुवैजना त्यहाँबाट उठेर भागे । त्यसपछि सासू र ज्वाइँको भेट भएन ।
(लोककथाः तुलसी दिवसद्वारा सम्पादित, नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानद्वारा प्रकाशित नेपाली लोककथा २०३२ बाट साभार गरिएको हो ।)
