अर्जुन आचार्य
पछिल्ला दिनमा प्रदेश १ का मुख्यमन्त्री राजेन्द्रकुमार राईले प्रदेश नामकरणको विषयमा ‘पहिचान’को पक्षमा चट्टानी अडान राखिरहेका छन् । मुख्यमन्त्रीको पदमा वहाल रहेका उनको अडान मात्रै होइन प्रत्येक दिनजसो हुने सार्वजनिक कार्यक्रममा पनि उनको अभिव्यक्ति किरात नामकरण र पहिचानकै विषयमा केन्द्रीत छ । उनको प्रायःमन्तव्यमा एकै खालको अभिव्यक्ति सुनिन्छ । त्यसबाट प्रष्ट के बुझिन्छ भने किरात नामकरण गर्नका लागि उनी जस्तोसुकै कदम चाल्न सक्छन् ।
उनले पछिल्लो पटक बोलेका केही विषयले देशैभर तरङ्ग पनि सिर्जना भएको छ । उनको अभिव्यक्तिको पक्ष–विपक्षमा तर्क भइरहेका छन् । उनी भन्छन्, ‘पहिचानलाई सम्बोधन नगरिए मानिस असन्तुष्ट हुन्छ, आन्दोलन हुन्छ, आन्दोलन हुँदै जाँदा देश विखण्डनको अवस्था पनि हुनसक्छ !, तर, हुनसक्छ भन्ने कुरा मेरो अनुमान हो ।’
उनको अर्को अभिव्यक्ति छ, ‘मेरा अभिव्यक्तिले पहिचान पक्षधरको आन्दोलनलाई टेवापुग्यो भने म गर्व गर्छु,’ दोहो¥याएर उनी भन्छन्, ‘आन्दोलन भनेको सडक, संसद र सरकारबाट पनि हुन्छ । मेरो अभिव्यक्तिले सडकको न्यायपूर्ण आन्दोलनलाई बल पुग्छ भने म गर्व गर्छु । म बहुपहिचानको नारासहित चुनाव जितेका कारण मैले आफ्नो कुरा भन्छु ।’
उनको अभिव्यक्ति त्यतिमा मात्रै सीमित भइरहेको छैन । उनले पछिल्लो पटक एक अनलाइन मिडियामा दिएको अन्तरवार्तामा भनेका थिए, ‘हिन्दू धर्मसँग जोडिएको नाम स्वीकार्य हुँदैन ।’ उनको यो भनाइको तीब्र विरोधपछि सच्याइएको छ । तर, उनले यो विषय नभनेका भने होइनन् ।
नेपाली वृहत शब्दकोशमा कूटनीतिको अर्थ, ‘रहस्य बुझ्न गाह्रो पर्ने र अरुलाई अल्मल्याउने तथा आफू सधैँ ओभानु रहनसक्ने राजनीतिको बाठो चाल, गुप्तचाल’ भनिएको छ । त्यस्तै अर्को बुँदामा कूटनीति भनेको ‘जसरी पनि आफ्नै अनुकूल अर्थ लगाउन सकिने वचन वा शैली’ भनिएको छ । मुख्यमन्त्री राईले आफ्नो सोझोपन र विज्ञता दर्शाउने हिसाबले ठाडै आफ्नो एजेण्डा लागू गर्न खोज्दा असफलतातिर गइरहेका छन् । प्रदेश १ का प्रथम मुख्यमन्त्री शेरधन राईले आफू मुख्यमन्त्रीको पदमा वहाल रहँदासम्म प्रदेश १ को नाम ‘किरात’ कहिल्यै भनेनन् । तर, उनको घुमाउरो तर्क भने ‘किरात’ हुनुपर्छ भन्ने खालकै थिए । मुख्यमन्त्रीबाट राजीनामा दिएको १ वर्षपछि केही महिना अगाडि भएको पत्रकार सम्मेलनमा पनि उनले घुमाउरो शैलीमा किरात हुनुपर्छ भन्ने मान्यता स्थापित गर्न खोज्दै भनेका थिए, ‘प्रदेशको नाम ‘किरात वा कोशी’ जे पनि हुनसक्छ ।’
समग्र हितअनुकूल हुने गरी आफू वरिपरि राजनीतिको मियो घुमाउन सक्नु नै सफल नेतृत्व हो । तर, प्रदेश १ कामुख्यमन्त्री राईको कतिपय अभिव्यक्तिले उनी एक्लो ‘वृहस्पती’ बन्ने खतरा सिर्जना भइरहेको छ । उनले कूटनीतिक र राजनीतिक चातुर्यता देखाउन सकेका छैनन् । संघ र प्रदेशको निर्वाचनको मिति घोषणा हुन लागिरहेको बेला उनले बोलेका कतिपय अभिव्यक्तिले पहिचान पक्षधर किरात समुदाय खुसी पनि होलान् । भोट पनि केही पाउलान् । तर, उनको आफ्नै निर्वाचन क्षेत्रमा रहेका धेरै खस आर्यहरु बेखुसी पनि बन्न सक्दछन् । विद्यार्थी राजनीतिबाट उदाएका अध्ययन, अनुसन्धान र विश्लेषणमा दक्षता देखाउँदै आएका राईले मुख्यमन्त्री पदलाई सही ढंगले ड्राइभ गर्न नसकेको आरोप लाग्न थालेको छ ।
उनी पहिचान पक्षधर हुन् । अब उनले धेरै बोल्नुपर्ने आवश्यकता छैन । विभिन्न छलफल बैठक र विभिन्न भूमिकाबाट उनले आफ्ना एजेण्डालाई उठाउन सक्छन् । तर, पहिचान पक्षधरहरूले नै समर्थन गर्न नसकिने खालका उग्रतापूर्ण अभिव्यक्ति लगातार दिइरहनु उपर्युक्त हुँदैन । सायद त्यही कुरालाई मध्यनजर गर्दै माओवादी केन्द्रका सांसद मोहनकुमार खड्काले संसदको रोष्टममा उभिएर भनेका छन्, ‘आफूलाई र आफ्नो जातलाई मात्र किरात देखाउने अन्धजातीवादी हुन् र अन्ततः किरात विरोधी हुन् ।’ व्यक्तिगत कुराकानीको क्रममा मुख्यमन्त्री राईकै पार्टीका कतिपय सांसदहरु उनका अभिव्यक्तिलाई लिएर असन्तुष्टी व्यक्त गर्छन् । सत्तापक्षकै अन्य पार्टीका धेरैजसो सांसदहरु पनि मुख्यमन्त्रीबाट दिनहुँजसो आउने उग्र कुराले आजित देखिन्छन् । ‘यस्ता उग्र अभिव्यक्ति नदिनु नि कत्ति बोलेको’ भन्ने खालका कुराकानी चिया पसलमा सर्वसाधरणले समेत गर्न थालेका छन् ।
मुख्यमन्त्री राईले आफ्ना उग्र अभिव्यक्तिलाई पूर्णबिराम लगाउँदै राजनीतिक चातुर्यता र नेतृत्व क्षमता देखाउनु पर्दछ । खुल्ला र स्पष्टताको नाममा नाङ्गो हुनु हुँदैन । विपक्षी दललाईसमेत मिलाएर परिणाम दिनुपर्ने ठाउँमा एउटै पार्टीका नेता तथा सांसदलाई समेत चिढ्याउँदाको परिणाम के हुन्छ भन्ने उदाहरण हेर्न एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली सम्झिए पुग्छ । मुख्यमन्त्री राई ओलीपथमा गएर रुखो भाषणबाजी गरेको सारा पहिचान पक्षधरका लागि पाच्य र योग्य विषय होइन । शासन, प्रशासन, सुशासन र विकासमा राम्रो पर्फमेन्स दिन नसकिरहेको, सीमित मन्त्रालयलाई विभाजन गरेर खर्च बढाएको र मितव्यी नबनेको आरोप लागिरहेका बेला नामको विषयमा दिएका अरुचिकर भाषणले उल्टो हावा बग्न सक्छ । प्रदेश १ को नामकरणको विषय मुख्यमन्त्रीकै कारण नभएको भन्ने सन्देश जानुभन्दा मुख्यमन्त्रीकै पहलकदमीले नामकरणको विषय टुंगियो भन्ने सन्देश जाँदा धेरै राम्रो हुन्छ ।
