सम्पादकीय
दसैंसहितका ठूला चाडपर्वहरुले छपक्कै छोप्दा पनि औद्योगिक नगरी विराटनगरका उद्यमी व्यवसायी उत्साही देखिएका छैनन् । व्यापारको अवस्था राम्रो नभएको गुनासो उनीहरुले बाक्लै रुपमा प्रकट गरिरहेका छन् । यसको अन्तर्य के हुनसक्छ ? विराटनगरमा साँच्चै व्यापार व्यवसायको आकार घटेको छ ? कारोबार सुस्ताएको छ ? यसको वस्तुनिष्ठ खोजी जरुरी छ । यो सदाबहार गुनासो परम्पराको निरन्तरता हो कि अवस्था साँच्चै विकराल बन्दै गएको हो ? यदि वास्तवमै अवस्था त्यस्तै हो भने यहाँको व्यापारिक वैभव कसरी फर्काउन सकिन्छ भन्ने उपायको खोजी कसरी गर्ने ? यसबारे सबैका आफ्नै तर्कका डम्फु हुनसक्छन्, जसलाई सबैले आ–आफ्नै तालमा बजाउँदै आएका छन् । यद्यपि एउटा सत्य कुरा चाहिँ के हो भने विराटनगरको वैभवशाली औद्योगिक र व्यापारिक अवस्था भने पहिले झैं यथावत छैन । यो चिन्ताको विषय हो ।
त्यसो त विराटनगर अझै पनि आफूलाई मुलुकको औद्योगिक केन्द्र मान्छ ।
यहाँको औद्योगिक गतिविधि, यहाँ भइरहेको उद्योगधन्दाको विकास, उत्पादन लगायतका आधारहरु हेर्ने हो भने यो दाबी नाजायज छैन । अझ नेपालको औद्योगिक इतिहासमा विराटनगरको भूमिका अमेट्य छ । यद्यपि पछिल्लो केही समयमा विराटनगरलाई उछिन्ने गरी मुलुकका अन्य सहरले आर्थिक गतिविधि गरिरहेका छन् । यहाँ चिन्ता अरु सहरले आर्थिक फड्को मारेकामा होइन, विराटनगर किन सुस्त भयो भन्नेमा हुनुपर्छ । विराटनगरको आर्थिक गतिविधिलाई उचाइ प्रदान गर्ने यात्राका अवरोधहरु के हुन् ? ती अवरोध पन्छाउन के गर्न सकिन्छ ? सरकारी–गैरसरकारी दुवै क्षेत्रबाट यसबारे गम्भीर चासो व्यक्त हुन आवश्यक छ ।
हरेक हिसाबले मुर्झाएको विराटनगरलाई कसरी ब्यूँझाउन सकिन्छ भन्ने उपायमा घोत्लिनु पर्ने आवश्यकता टड्कारो छ । दशक अघिसम्म मुलुकका अन्य धेरै सहरभन्दा ठूलो आर्थिक कारोबार गरिरहेको विराटनगरले त्यो क्षमता विस्तारै गुमाउँदै जानु प्रदेश राजधानीका लागि चिन्ताको विषय हो । सन् १९९० पछिको एउटा लामो कालखण्ड विराटनगरको परिचय नेपालको औद्योगिक नगरी र प्रमुख व्यापारिक नाकाको रुपमा थियो । औद्योगिक नगरी मात्र होइन, राजनीतिक बहस र संगठित रुपमा मजदुरको पक्षमा आवाज उठाउने स्थलको रुपमा शुरुदेखि नै परिचित थियो । अहिले हेटौंडा, बालाजु, पाटन, पोखरा र नेपालगञ्ज औद्योगिक क्षेत्रहरुमा उपादनमुलक उद्योगहरुको संख्या बढ्दै जानु र वीरगञ्ज–पथलैया करिडोर प्रमुख आर्थिक करिडोरको रुपमा विकास हुँदै गएपछि विराटनगरको बर्चश्व तीन दशक अगाडिदेखि नै कमजोर हुँदै गएको हो । अब आफ्नो प्रतिष्पर्धी क्षमता बढाउने उपायको खोजीमा लाग्नुपर्छ ।
विराटनगरलाई गुल्जार बनाउने उपाय केवल निजी क्षेत्र मात्रै लागेर हुँदैन । मुख्यरुपमा राजनीतिक नेतृत्व त्यसमा पनि विराटनगर महानगरले अगुवाई गर्नुपर्छ । प्रदेश राजधानी जस्तो उच्च राजनीतिक संयन्त्रहरुको उपस्थितिपछि पनि उल्लेख्य परिवर्तन आउन सकेको छैन । आर्थिक समृद्धिको नारा मात्रै भएको तर योजना र कार्यक्षमता नहुँदाको असर यसरी देखापरिरहेको छ । विराटनगरलाई पुरानै लय र गतिमा फर्काउन यहाँको निजी क्षेत्रले पनि ठोस पहल गर्नुपर्छ । उसलाई बलियो आडभरोसा सरकारी निकायले दिनुपर्छ खासगरी कृषि उपज प्रशोधनमा आधारित उद्योगहरु खोल्ने, कृषिलाई उद्यमशीलतासँग जोड्ने ढंगका उपायहरुको खोजी अत्यावश्यक छ । निर्यातजन्य वस्तु उत्पादन र स्वदेशी आवश्यकताको सामन्जस्यता मिलाएर योजनाबद्ध काम गर्ने हो भने विराटनगर पुरानै गतिमा फर्कन सक्छ । मुलुकका अन्य सहरजत्तिकै प्रगतिउन्मुख आर्थिक गतिविधितिर उकालिन सक्छ ।
