रुपान्तरणको सपना: पुरानै ट्रयाकमा हाम्रो कृषि

 डा. राजेन्द्र उप्रेती

भदौको खपिनसक्नु गर्मिमा रसायनिक मलको लिनको लागि लाइन लागेका निरिह किसानहरुको फोटो हेर्नु र प्रदेशका विभिन्न जिल्लाबाट कतै मलको जोहो भैपोहाल्छ कि भनेर आशाका साथ गरिने फोनहरु सुन्नु मेरो दिनचर्या बनेको छ आजभोलि । किसानहरुको त्यो समस्यामा हाम्रा क्षमताले गर्नसकिने सबै कामहरु गर्दैगर्दा पनि उनीहरुलाई राहत पुर्याउन नसक्नुको पीडा म मात्र होइन हाम्रो प्रदेश मन्त्रालयका धेरै सदस्यहरुले दैनिक महसुस गरिरहेका छौं । केहि गर्न नसक्नुको पीडा व्यक्त गरेर पनि केहि हुनेवाला छैन । बरु थप निरिहता थप्ने कुरामात्र हुनेछ । यहि प्रसंगमा २०७६ साल चैत्र ६ गते हाम्रोमतमा प्रकाशित मेरो आफनै लेख (घनश्यामको कृषि क्रान्तिका पाँच सूत्रः सानो समीक्षा)मैले फेरी सरसर्ति पढीहेरें । त्यो बेला मैले यो कुरा लेख्दा केहि साथिहरुले ‘त अलिधेरै नकारात्मक भइस कि ?’ भनेर भनेका थिए र मैले तिमिहरुको यो प्रतिक्रिया सत्य हुनसकोस भनेर मन्त्रिज्युको रणनीतिप्रति आशाहरु बचायरै राखेको थिएँ । तर बिस्तारै ति आशाहरु कमजोर हुँदैछन ।

किन हाम्रा सपनाहरु निरन्तर तुहुन्छन् ?

संसारमा प्रचलित एउटा लोकोक्ति छ ‘नयाँ बोतलमा पुरानै रक्सि’ । अथवा नयाँ उदेश्यहरु, नयाँ कार्यक्रमहरु तर बाटो पुरानै, हिंड्ने तौरतरिका पुरानै अनि कसरी पुगिन्छ लक्षमा ? सयौं किलोमिटर टाढा बसेर आजभोलि मानिसहरु दैनिक काममा जान्छन् त्यसलाई सहज बनाएको छ उच्चगतिमा दौडिने सवारीका साधनहरुले । त्यो साधनहरु हुँदैन थिए भने आजको यो बास्तविकता ‘ण्ख्यालि पुलाव’ मात्र हुनेथियो । त्यसैले रुपान्तरणको सपना बोक्ने हो भने हामीले हाम्रो ट्रयाक बदल्ने, हिडाई फेर्ने पहिलो हिम्मत गर्नुपर्छ । धनश्यामको कृषि क्रान्तिका पाँच शुत्रहरुको पहिलो शुत्र (उत्पादन सामग्रीमा अनुदानः हामीले दिँदै आएको व्यक्तिगत प्रतिस्पर्धात्मक अनुदानका सट्टामा सबैले पाउनेगरी बीउ र नश्ल, मल, सिँचाई, बिजुलीजस्ता उत्पादनका मुख्य सामग्रीहरुमा अनुदान केन्द्रित गरिनेछ । तिनलाई सर्वसुलभ बनाइनेछ ।) को मुख्य उत्पादन सामाग्रीको रुपमा रहेको मल आपूर्तिको अवस्था हामी सबैका सामुछ । कोभिड १९ लाई देखाएर यो अवस्थाको दोष त्यता सारिँदैछ । तर मलबाहेक सबै बस्तुहरु संसारभरीबाट आपूर्ति भैरहँदा यो मलमै चै कसरी ‘भाइरस’ लागेछ ? यो प्रश्नले अरुलाई कसरी असर गरेकोछ मलाई चैं रन्थन्यायको छ । कमसेकम ‘इमानदारीता त देखाउँ र कसरी र किन यो भयो भन्ने कुराको बास्तविकता जनतासमक्ष राखौं र यो कारणको निवारण सँधैका लागि गरौ’ । केहि मानिसलाई फाइदा पुर्याउनका लागि हाम्रा संयन्त्रहरु सधै सती नजाउन ।

प्राविधिक जानकारीहरु सर्वसुलभ बनाउने र उत्पादन सामाग्री र मानव श्रमको अधिकतम सदुपयोग गर्दै हाम्रा उत्पादनहरु स्वास्थकर, प्रतिस्पर्धि र नाफामुलक बनाउनु हाम्रा सामू रहेको अर्को मुख्य चुनौति हो । त्यसको लागि देशभित्रै उपलब्ध प्राविधिक जनशक्तिलाई सक्षम बनाउँदै उनीहरुको अधिकतम सदुपयोग गर्ने रणनीति सरकारको हुनुपर्ने हो । तर लोकसेवाबाट स्विकृत संगठनका पदहरुको पदपूर्ति हुनेकुरा होस वा अन्य दिगो विकल्पहरुको बारेमा सोच्ने कुरा होस् नेपाल सरकार पूर्णरुपमा चुकेको छ या यो कुराहरु सरकारको प्राथमिकतामा परिरहेका छैनन् । सरकारले पुरानो ट्रयाक र हिंडाई बदल्न चाहेको छनक कतै देखिएको छैन । ‘हामी नाम बदल्न कुरामा माहिर भयौ काम बदल्ने कुरामा सिन्को भाचेनौ ।’ अनि कसरी आउँछ रुपान्तरण ? सपना साकार बनाउने हो भने काम नलागेका ट्रयाकहरु, नियम कानुनहरु र हिंडाइहरु बदलौं ।

सपनाहरु साकार हुनसक्छन् हामीमा समर्पण भयो भने

‘समर्पण’ फगत एउटा शब्द होइन । यो भित्र निष्ठा, एकाग्रता, निरन्तरता र त्यागको अपूर्व मिश्रण रहेको हुन्छ । हामी हाम्रो सपना प्रति कति निष्ठावान छौं ? सपना प्राप्तिमा हाम्रो एकाग्रता कति छ ? हामीले ईच्छाएको सपनाभन्दा अरु कुरामा हामी कतिको चलायमानछौ ? हामी कतिको निरन्तरताका साथ हाम्रो सपना भेट्टाउन लागिपरेका छौ ? कि हाम्रा सपनाहरु हरबखत बदलिरहेका छन ? सामूहिक सपना भेट्टाउने यात्रामा हाम्रा निजी सपनाहरु बाधक बनेका छन् कि छैनन ? हामीले कतिको त्याग गरिरहेका छौ ? यिनै प्रश्नहरु भित्र हामीले हाम्रो समर्पणको स्तरलाई ‘कसी’ लगाउन सक्छौ । अनि हाम्रो समर्पणको स्तरका आधारमा हाम्रा सपनाको प्राप्तीलाई मूल्यांकन गर्नसक्छौ । एक पटक यो शुत्रको परीक्षण गरौं त ! यहाँ मैले कसैलाई दोष दिन खोजिरहेको छैन, यो म आफैंलगायत सबैको लागि साझा प्रश्न हो । किन हामीहरु निरन्तर फेल भैरहेका छौं र हाम्रा सपनाहरु किन तुहिरहेका छन् भन्ने जान्नका लागि यो मुल्यांकन जरुरी छ ।

अन्त्यमा

कोभिड–१९ ले संसारलाई तहसनहस पारेको बेला, व्यापार, सेवा व्यवसाय, उद्योग धारासायी भइरहेको बेला संसारभरी नै सबैभन्दा दिगो र भरपर्दो व्यवसाय कृषिनै देखिएको छ । हाम्रो जस्तो भौगोलिक विविधता भएको देशमा यो क्षेत्र झनै धेरै संभावना बोकेको क्षेत्र हो । यो बौरिन र दगुर्न सक्छ तर त्यसका लागि हामी सबैमा माथि उल्लेख गरिएको झैं समर्पण र ट्रयाक बदलेर हिंड्ने हिम्मत चै आउनुपर्यो । यो अवसर दिएको छ अहिलेको परिस्थितिले र संसारका धेरैजसो परिवर्तनहरु संकटहरुले नै ल्याएका छन् । संसारभरी तीब्र रुपमा विकास भइरहेका प्रविधिहरु र संचारका सुविधाहरुले हाम्रा सामू विभिन्न प्रकारका धेरै बाटाहरु उपलब्ध गराएका छन् । तर ‘घाटी हेरी हाड निल्नु’ भनेझै हाम्रो अवस्था सुहाउँदो बाटो छान्ने कुरा र त्यस अनुसारको हिंडाई मिलाउने कुरा हामीमा भरपर्छ । यो अवसरलाई उपयोग गरौं, हाम्रो समर्पणको स्तर बढाउ, विगतमा असफल भएका परम्परागत ट्रयाकहरु बदलौं र हाम्रा हिडाइका भाकाहरु बदल्दै रुपान्तरणको यात्रालाई अगाडि बढाउँ ।