नेपाल चिकित्सक संघ, चिकित्सक वा स्वास्थ्यकर्मीसँग सम्बन्धित मात्र नभई नेपालको सबैभन्दा जेठो अर्थात पहिलो पेशागत संगठन हो । २००७ साल फाल्गुन २० गते वीर अस्पतालमा कार्यरत डाक्टरहरुले वीर अस्पतालमा नै बैठक गरेर नेपाल चिकित्सक संघ स्थापनाको प्रक्रिया अगाडि बढाएको इतिहास छ । सो बैठकमा पेशागत हक, हित, प्रतिष्ठा, संगठन, एकता, तालिम एवं प्रशिक्षण, स्वास्थ्य सेवालाई नियमसंगत जस्ता विविध १३ बँुदे निर्णयसहित नेपाल चिकित्सक संघको स्थापनाका लागि निवेदन दिने तयारी भयो । चैत्र २ गते स्वास्थ्य मन्त्रालयमा निवेदन दर्ता भयो र गृह मन्त्रालयबाट आवश्यक कारवाही भएर २००७ मा नै संस्थापक अध्यक्ष डा. सिद्धिमणि आर्चाय दिक्षितको अभ्यक्षतामा नेपाल चिकित्सक संघ पेशागत संस्थाका रुपमा औपचारिक ढंगले स्थापित भयो । र, त्यस अवस्थामा नेपाल मेडिकल काउन्सिलकोसमेत स्थापना भएको थिएन । संघले यसको प्रमुख संरक्षक श्री ५ त्रिभुवन र स्वास्थ्य मन्त्रालय संरक्षक रहने प्रस्ताव गरेको थियो र सो स्वीकृत बक्स भएको थियो ।
वि.स. २००८ फाल्गुनमा तत्कालीन स्वास्थ्य मन्त्रालयका सचिव कुलधर्म रत्नले सल्लाहकार समितिका लागि संघलाई अनुरोध गरेका थिए । र, २०१४ वैसाखदेखि स्वास्थ्य मन्त्रालयको सल्लाहकार परिषदमा नेपाल चिकित्सक संघका महासचिव सदस्य हुने व्यवस्था कायम भयो । संघका लागि वि.स. २०१४ धेरै महत्वपूर्ण थियो । २०१२ भन्दा अगाडि संघ काठमाण्डौमा मात्र केन्द्रित थियो । २०१२ पछि उपत्यका बाहिर घुम्ती स्वास्थ्य सेवा टोलीका लागि प्राविधिक सहयोग गर्न थाले । विराटनगरमा संघ जस्तै समानान्तर संस्था “मेडिकल कन्फरेन्स” स्थापित थियो । २०१४ मंसिरमा काठमाण्डौमा नेपाल चिकित्सक संघ र विराटनगर मेडिकल कन्फेरेन्सको संयुक्त बैठकले संघको एकीकरण भयो । संघको पूर्वको शाखा विराटनगरमा, पश्चिमको शाखा नेपालगञ्जमा र केन्द्रीय कार्यालय काठमाण्डौमा रहने व्यवस्था भयो ।
वि.स.२०१९ कार्तिक ७–१० मा अखिल नेपाल चिकित्सक प्रथम सम्मेलन काठमाण्डौमा भयो । दोस्रो सम्मेलन २०२१ माघमा विराटनगरमा भयो । काठमाण्डौ बाहिरबाट प्रथम पटक छैठौं अध्यक्षका रुपमा विराटनगरका डा. अवधनारायण लाल भयो । डा. अवधनारायण लालकै कार्यकालमा नेपाल चिकित्सक संघका लागि काठमाण्ठौ प्रदर्शनी मार्ग अगाडि दुई रोपनी जग्गा प्राप्त भयो । हाल संघको भवन सोही जग्गामा रहेको छ । चिकित्सक पेशा मर्यादित हुनुपर्छ, नियमसंगत हुनुपर्छ र व्यवस्थित हुनु पर्छ भन्ने मान्यता संघले राखेको थियो । त्यसैले यसको अनुगमन र व्यवस्थापनको निकाय हुन जरुरी थियो । त्यसैले डा. लालकै कार्यकालमा संघको पहलमा “नेपाल मेडिकल काउन्सिल ऐन २०२०” पास भयो र संघका अध्यक्ष काउन्सिलको पदेन सदस्य रहने व्यवस्था भयो ।
नेपाल चिकित्सक संघ डाक्टरहरुको हक र हितका लागि मात्र नभएर समग्र गुण्स्तर र सर्वशुलभ स्वास्थ्य सेवाका लागि कटिबद्ध रहेको थियो । वि.स. २०२० सम्म औषधिमा १० प्रतिशत भन्सार रहेको थियो । तत्कालीन संघको महासचिव डा.शंकरबहादुर सिंहको नेतृत्व टोलीले सरकारसँग भन्सार न्यून गर्न अनुरोध गरेपछि औषधिमा १ प्रतिशत मात्र भन्सार लिने व्यवस्था कायम भएको इतिहास छ । यति मात्र होइन, वि.स. २०३० मा राष्ट्रिय पञ्चायतको २९ औं अधिवेशनमा श्री ५ वीरेन्द्रले दीर्घकालीन स्वास्थ्य निति (१९७५–१९९०) तर्जुमा गर्न संघका ५ सदस्यहरुलाई लिएर समिति बनाएका थिए ।
नेपाल चिकित्सक संघ एउटा पेशागत संगठन हो । त्यसैले पेशागत अधिकार सुनिश्चित गर्न र नेपालमा स्वास्थ्य क्षेत्रको विकास र सुधार गर्न चिकित्सा र दन्त व्यवसायहरूमा नैतिक अभ्यासहरूको गुणस्तर प्रवद्र्धन गर्नु संघको प्रमुख मिसन हो । संघका सदस्यहरूको व्यावसायिक स्तर, मूल्य र स्वतन्त्रताको उत्थान उवं संरक्षण गर्ने, चिकित्सकहरुको ज्ञान र सीप अभिवृद्धि गर्ने, शैक्षिक गतिविधिहरु सञ्चालन गर्ने दायित्व मात्रै संघले पूरा गरेको छैन, स्वास्थ्यका विभिन्न विषयमा जनतामा चेतना अभिवृद्धि गर्ने र जनताको स्वास्थ्य स्थितिमा सुधार ल्याउन सक्ने कुनै पनि कार्यक्रममा काम गर्ने लक्ष्य संघले राखेको विगतदेखि वर्तमानसम्म संघबाट सम्पादन भएका कार्यहरुबाट स्पष्ट हुन्छ ।
मेडिकल डाक्टरहरू बीच घनिष्ठ व्यावसायिक र वैज्ञानिक लिंकहरू बढाउँदै र डाक्टरहरू र आम जनता बीचको सम्बन्धलाई सुदृढ गर्दै व्यावसायिक हितको रक्षा गर्न; व्यक्तिगत सदस्यहरू बीच सद्भाव र सहयोगको भावना प्रवद्र्धन गर्दै बिरामीको स्वास्थ्यलाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्न संघले सिकाएको छ । विगतदेखि वर्तमानसम्म चिकित्सा र सम्बद्ध विज्ञानको ज्ञान प्राप्त गर्न अनुसन्धान र अध्ययनहरूलाई प्रोत्साहित गर्न जर्नललगायत अन्य प्रकाशनहरू, चिकित्सा पुस्तकालयहरूको स्थापना, गोष्ठी, सेमिनार र सम्मेलनहरू आयोजना गर्दै आएको छ । संघले उपचारात्मक र निवारक चिकित्सा सुविधाहरूको प्रावधानहरू विकास र विस्तार गर्ने प्रयासमा प्रोत्साहन र मद्दत गर्न सरकारलाई समेत सहयोग गर्दै आएको इतिहास छ ।
स्वास्थ्य सेवा भनेको एकल नभई संयुक्त प्रयास हो । उपाचारका लागि नर्सिङ्ग केयर, वायोकेमेष्ट्रि र माइक्रोवायोलोजीका परीक्षणहरु, औषधि र सचेतना तथा प्रबद्र्धन सबै चाहिन्छ । यी सबै मात्र होइन शुद्ध पानी, राम्रो खाना, राम्रो वातावरण, तनावरहित जीवनसमेत सुस्वास्थ्यका लागि आवश्यक हुन्छ । संघले यी सबै पक्ष बुझेकाले होला स्वास्थ्य मन्त्रालयले स्वास्थ्यका नीति तथा कार्यक्रमहरुको कल्पना गर्दासमेत संघलाई आमन्त्रित गर्ने गरेको छ । अहिले देश संघीयतामा गएको छ । अहिले विज्ञको कमि छैन । तर पनि केन्द्रीय सरकार र मन्त्रालयले संघलाई साथमा लिएर नै अगाडि बढेको देखिन्छ । प्रदेश र स्थानीय सरकारसँग पनि विज्ञको कमि नहोला । तर गुणस्तरीय स्वास्थ सेवाका लागि २–४ जना विज्ञ वा २–४ किसिमका विज्ञ पर्याप्त नहुन सक्छ । नेपाल चिकित्सक संघ कम्युनिटी मेडिसिन (जनस्वस्थ्य) मात्र होइन सर्ने रोग, नसर्ने रोग, मातृस्वास्थ्य, शिशु तथा बालस्वास्थ्य, मानसिक स्वास्थ्य, लगायतका सम्पुर्ण विज्ञहरुको सोसाइटीहरुको छाता संगठनसमेत नेपाल चिकित्सक संघ हो । साथै संघको उद्देश्य पनि सुस्वास्थ्य समाज नै रहेकाले प्रदेश सरकार तथा स्थानीय सरकारले संघसँग सहकार्य गर्दा सर्वसाधारण र समाजलाई पक्कै राम्रो हुनेमा दुईमत नहोला ।
डा. बालकृष्ण साह नेपाल चिकित्सक संघ कोशी शाखाका महासचिव हुन् ।
