विराटनगर । दसैँको उमङ्ग अझै जारी छ । घटस्थापनादेखि सुरु भएको दसैं कोजाग्रत पूर्णिमाका दिनसम्म अनाइन्छ । आश्विन शुक्ल पक्षमा पर्ने पापांकुशा एकादशीको आज विशेष धार्मिक महत्त्व छ। विजयादशमीको भोलि वा पर्सिपल्ट पर्ने यस एकादशीलाई पापबाट मुक्ति दिलाउने र मनोकामना पूर्ण गर्ने दिनका रूपमा लिइन्छ । तर, दसैँको माहोलमै पर्ने भएकाले यस दिन टीका लगाउने र माछामासु खाने विषयमा जनमानसमा केही जिज्ञासा र भिन्नताहरू देखिन्छन् ।
पापांकुशा एकादशीको महत्त्वः
‘पापांकुशा’ शब्दको अर्थ ‘पापलाई अंकुश लगाउने’ हो । यो एकादशी भगवान विष्णुलाई समर्पित छ र यस दिन व्रत बस्नाले पुराना तथा वर्तमानका सबै पाप नष्ट हुने धार्मिक विश्वास छ । साथै, मोक्ष प्राप्ति र सुख–समृद्धिको कामनाका लागि पनि यो व्रत लिइन्छ । यस दिन गरिने दान–पुण्यको पनि ठूलो महत्त्व रहेको बताइन्छ । पौराणिक कथाअनुसार, क्रोधान नामको एक शिकारीले यसै व्रतको प्रभावले पापमुक्त भई मोक्ष प्राप्त गरेको थियो ।
एकादशीमा माछामासु सेवन गर्न मिल्छ ?
हिन्दु धर्मशास्त्रअनुसार, एकादशीका दिन सात्विक भोजन गर्ने र माछामासु, लसुन, प्याजजस्ता तामसिक भोजनबाट टाढा रहने प्रचलन छ । व्रत बस्नेहरूले त अन्न पनि खाँदैनन् । तर, दसैँको सन्दर्भमा भने केही फरक प्रचलन चलिआएको देखिन्छ । विजयादशमी आफैँमा शक्ति पूजा र बलि प्रथा जोडिएको पर्व भएकाले यस अवधिमा मासुजन्य परिकार खाने सामाजिक तथा सांस्कृतिक मान्यता छ । दसैँको लामो बिदा र भेटघाटको माहोलमा कतिपय समुदाय वा व्यक्तिले एकादशीको नियमलाई पालना गर्दैनन् ।
विशेष गरी दसैँको टीकाको दिन एकादशी परेमा पनि मासु खाने चलन व्यापक रहेको पाइन्छ । धर्मशास्त्रीय ग्रन्थहरूमा विशेष पर्व वा आपत्कालीन अवस्थामा केही नियमहरूमा छूट दिइएको सन्दर्भलाई जोडेर दसैँलाई पनि त्यस्तै अपवादका रूपमा हेर्ने चलन छ । यसर्थ, शास्त्रीय रूपमा बर्जित भए पनि दसैँको विशिष्ट पर्व र सांस्कृतिक प्रचलनका कारण आजको पापांकुशा एकादशीमा माछामासु चलाउने चलन व्यापक रूपमा देखिन्छ । यो व्यक्तिगत आस्था र पारिवारिक परम्परामा पनि निर्भर गर्दछ ।
एकादशीमा टीका लगाउने प्रचलनः
दसैँको टीका लगाउने मुख्य दिन विजयादशमी भए पनि कोजाग्रत पूर्णिमासम्म टीका लगाउने प्रचलन छ । यस अवधिमा एकादशी परेमा टीका लगाउन मिल्छ वा मिल्दैन भन्नेमा कुनै धार्मिक बन्देज छैन । टीका लगाउनु भनेको मान्यजनबाट आशीर्वाद लिने, खुसी साटासाट गर्ने र पर्व मनाउने एक महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक तथा सामाजिक प्रक्रिया हो । यसको सम्बन्ध एकादशीको व्रत वा शुद्धीकरणसँग प्रत्यक्ष जोडिएको छैन । नेपालका अधिकांश भूभाग, चाहे तराई होस् वा पहाड, ब्राम्हण समुदाय होस् वा अन्य, एकादशीका दिन पनि टीका लगाउने प्रचलन कायम छ । टीका लगाउने कार्य धार्मिकभन्दा बढी सांस्कृतिक कार्यका रूपमा लिइन्छ । यसैले आज पापांकुशा एकादशीका दिन पनि आफूभन्दा ठूलाबडाबाट टीका र आशीर्वाद लिने क्रम जारी छ ।
पापांकुशा एकादशीको धार्मिक महत्त्व ठूलो भए पनि, दसैँको विशेष पर्व र सांस्कृतिक प्रचलनका कारण यस दिन टीका ग्रहण गर्न र कतिपय अवस्थामा तामसी भोजन सेवन गर्न पनि जनमानसमा कुनै ठूलो बाधा मानिँदैन । यो व्यक्तिगत आस्था, पारिवारिक परम्परा र क्षेत्रीय प्रचलनमा आधारित रहेको जानकारहरु बताउँछन् ।
