नेपालको कोशी प्रदेशबाट दुग्धजन्य पदार्थको मूल्य अभिवृद्धि गर्दै विश्व बजारमा ‘डग च्यु’ (कुकुरको आहार) का रूपमा छुर्पी निर्यात गरेर मनराम हिमालयन ह्यान्डीक्राफ्टले एउटा लोभलाग्दो उदाहरण पेश गरेको छ । सन् २००७ मा जम्मा ४ किलो छुर्पी अमेरिका पठाएर सुरु भएको यो व्यवसाय अहिले मासिक १ लाख किलोभन्दा बढी निर्यात गर्ने अवस्थामा आइपुगेको छ । झापामा रहेको उद्योगले आफ्नै फार्म सञ्चालन गर्नुका साथै मेची कोशीका पहाडी जिल्लाका किसान तथा सरकारी स्वामित्वको दुग्ध विकास संस्थान (डीडीसी)सँग समेत सहकार्य गरेर छुर्पी उत्पादन, प्रशोधन, संकलन र निर्यातको काम गरिरहेको छ । सरकारले वार्षिक ५ अर्ब भन्दा बढीको कृषिजन्य वस्तु निर्यात गरेको भन्दै यो कम्पनीलाई सिआइपी (महत्त्वपूर्ण व्यवसायिक व्यक्ति वा कम्पनी)को सम्मानसमेत दिइसकेको छ । यसै सन्दर्भमा कम्पनीले गरिरहेको कामको बारेमा कम्पनीका लगानीकर्ता तथा झापास्थित उद्योग सञ्चालनको जिम्मेवारीसमेत लिएका राजेन्द्रकुमार श्रेष्ठसँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंशः
पूर्वी नेपालमा छुर्पी उत्पादन उद्योग सञ्चालन गरिरहनुभएको छ । कति उत्पादन गर्नुहुन्छ ?
–हाम्रो उद्योगको क्षमता दैनिक करिब ६० हजार लिटर दुधबाट छुर्पी बनाउने हो । तर, अहिले हामी दैनिक करिब २० हजार लिटर दुध मात्र प्रशोधन गरिरहेका छौं । हाम्रो आफ्नै फार्ममा १६० वटा गाई छन्, जसबाट दैनिक १ हजार लिटरभन्दा बढी दुध उत्पादन हुन्छ । बाँकी दुध र छुर्पी हामी झापाको सुरुङ्गा, दमक लगायतका क्षेत्र र पहाडी जिल्लाहरूबाट संकलन गर्छौं ।
आफ्नै उत्पादन बाहेक कच्चा पदार्थ (दुध वा छुर्पी) संकलन गरेरै निर्यात गर्नुपर्ने रहेछ हैन ?
–हो, हामी आफैं पनि दुध उत्पादन गर्छौं र अरुबाट पनि दुध र छुर्पी संकलन गर्ने गरेका छौं । मुख्य गरी हामी तीन तरिकाले काम गर्छौं । पहिलो, हाम्रो आफ्नै फार्मको उत्पादन छ । दोस्रो, हामीले दुग्ध विकास संस्थान (डीडीसी) सँग सम्झौता गरेका छौं । उहाँहरूले दुध बढी भएको समयमा ‘छेना’ बनाएर हामीलाई दिनुहुन्छ । डीडीसीबाट मात्रै सिजनमा महिनाको २५ देखि ३० हजार किलो छेना आउँछ, जसलाई हामी छुर्पी बनाउँछौं । तेस्रो र मुख्य स्रोत भनेको पहाडी जिल्लाका किसानहरू हुन् । हामी पाँचथर, इलाम, ताप्लेजुङ, संखुवासभा लगायतका ४–५ वटा जिल्लाबाट किसानले बनाएको छुर्पी संकलन गर्छौं । हाम्रा कलेक्टरहरूले गाउँगाउँबाट छुर्पी संकलन गरेर झापासम्म ल्याइपुर्याउछन् ।
तपाईंहरूको निर्यातको तथ्यांक हेर्दा निकै राम्रो अवस्था देखिन्छ । चार किलोबाट सुरु भएको यात्रा अहिले कन्टेनरका कन्टेनर निर्यात गर्ने अवस्थामा कसरी पुग्यो ?
–हामीले सन् २००२/२००३ मा कम्पनी दर्ता गरेका हौं । तर, वास्तविक रूपमा निर्यात भने सन् २००६/०७ बाट सुरु भयो । सुरुमा हामीले नमुनाको रूपमा जम्मा ४ किलो छुर्पी अमेरिका पठाएका थियौं । त्यसलाई ‘डग च्यु’ बनाएर बेच्ने प्रयास सफल भएपछि सन् २०१० मा हामीले पहिलो पटक एक कन्टेनर छुर्पी पठाउन सफल भयौं । त्यसपछि हामीले पछाडि फर्कनु परेको छैन । सन् २०१० देखि हामीले कन्टेनरमै निर्यात गरिरहेका छौं । अहिले मासिक सरदर एक लाखदेखि १ लाख २५ हजार किलोसम्म छुर्पी संकलन र प्रशोधन गरी निर्यात गर्दछौं ।
छुर्पीको मुख्य बजार कहाँ हो ? कुन देशमा पठाउनुहुन्छ ?
–अहिले हाम्रो मुख्य बजार अमेरिका नै हो । त्यहाँ ‘हिमालयन ट्रेड’ नामको कम्पनी मार्फत हाम्रो उत्पादन बिक्री हुन्छ । हामीले सिधै युरोप पठाउन भने सकेका छैनौं ।
युरोपमा निर्यात गर्न चाहिँ के समस्या छ ?
–युरोपियन युनियनको मापदण्ड अलि कडा छ । मुख्य समस्या भनेको खोरेत रोग हो । नेपालका पशुहरूमा खोरेत मुक्त भएको प्रमाण नभएसम्म युरोपले दुग्धजन्य पदार्थ लिन मान्दैन । यसका लागि नेपाल सरकारले पहल गरिरहेको छ । इलामलगायत हामले छुर्पी संकलन गरिरहेका जिल्ला र झापासमेतको क्षेत्रलाई ‘खोरेत मुक्त क्षेत्र’ बनाउन सरकारले खोप कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिरहेको छ । हामी पनि यसमा सक्रिय छौं । तर, प्रमाणीकरण नभएसम्म र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको ल्याब टेस्टिङ रिपोर्ट नभएसम्म युरोप पठाउन गाह्रो छ ।
नेपाल सरकारबाट उद्योगलाई कस्तो सहयोग वा अपेक्षा छ ?
–हामीलाई सरकारबाट आर्थिक सहयोग (पैसा) चाहिएको होइन, सहजीकरण चाहिएको हो । निर्यातमा प्रोत्साहन र प्रक्रियागत सहजता भइदिए पुग्छ । जस्तै– विदेशमा सामान पठाउँदा विभिन्न किसिमका ‘टेस्टिङ’ रिपोर्टहरू माग्छन्, तर नेपालमा त्यस्ता उपकरण र ल्याबको सुविधा पर्याप्त छैन । कतिपय अवस्थामा स्याम्पल विदेशमै पठाएर टेस्ट गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।
अर्को कुरा, किसानलाई आधुनिक औजारहरू उपलब्ध गराउनु प¥यो । दुधको गुणस्तर बढाउन र उत्पादन लागत घटाउन प्रविधि चाहिन्छ । तर, अहिलेको नीति हेर्दा निर्यातभन्दा आयातलाई नै प्राथमिकता दिएजस्तो देखिन्छ । भारतबाट पाउडर दुध र बटर आउँदा नेपालको उत्पादनले बजार नपाउने अवस्था छ । सरकारले कम्तीमा स्वदेशी उत्पादनलाई संरक्षण र निर्यातलाई सहजीकरण गरिदिए हामी धेरै गर्न सक्छौं ।
तपाईंको उद्योगले स्थानीय अर्थतन्त्रमा कस्तो प्रभाव पारेको छ ?
–यसले निकै ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ । पहिले–पहिले ‘मिल्क होलिडे’ हुन्थ्यो, किसानले दुध बाटोमा पोख्नुपर्ने अवस्था थियो । तर, जब हामीले छुर्पी बनाएर विदेश पठाउन थाल्यौं, किसानको दुधले बजार पायो । अहिले गाउँगाउँमा किसानहरू गाईपालनमा हौसिएका छन् । दुधको मूल्य पाएका छन् । हामीले मात्र होइन, अहिले अरू धेरै साथीहरूले पनि छुर्पी निर्यात गरिरहनुभएको छ । यसले समग्रमा ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई टेवा पु¥याएको छ ।
तपाईंहरुले छुर्पी बाहेक सुकुटी, गुन्द्रुक, पौष्टिक आहारहरु पनि उत्पादन गरेर निर्यात गर्नुहुन्छ ?
–हामीले कृषिमा आधारित यस्ता वस्तुहरु माग अनुसार निर्यात गर्दै आएका छौं । सुकुटी, गुन्द्रुकमात्र होइन फापरको पिठो, अमला आदि धेरै वस्तु निर्यात गर्छौं तर हाम्रो मुख्य प्रायोरिटी छुर्पी नै हो । अरु वस्तु निर्यात गर्न त्यति सहज छैन, टेस्टिङ प्रक्रिया धेरै गाह्रो छ, हो हामीले सरकारसँग यस्तै कुरामा सहयोग र समन्वयको अपेक्षा गरिरहेका हुन्छौं । सरकारले केही गरेको छैन भन्ने होइन तर निर्यात गर्दाको बखतमा आइपर्ने समस्याहरु समाधान गर्न र टेस्टका लागि दीगो खालको व्यवस्था मिलाइदिएमा धेरै राम्रो सम्भावना छ ।
अन्त्यमा, तपाइँहरुको आगामी योजना के छन् ?
–हामी गुणस्तरमा कहिल्यै सम्झौता गर्दैनौं । अहिले खोरेत नियन्त्रणका लागि भ्याक्सिन कार्यक्रममा नगरपालिका र सरकारसँग मिलेर काम गरिरहेका छौं । यदि खोरेत मुक्त क्षेत्र प्रमाणीकरण गर्न सकियो भने हाम्रो लक्ष्य अमेरिका मात्र नभई युरोपियन बजारमा पनि नेपाली छुर्पी पुर्याउने हो ।
अहिलेसम्म कुनै प्रतिक्रिया छैन। पहिलो हुनुहोस्!