सम्पादकीय
राष्ट्रिय शैक्षिक मूल्याङ्कनको मापदण्ड र विद्यार्थीहरूको भविष्य निर्धारणमा महत्वूर्ण भूमिका खेल्ने माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई) मा चिट चोर्ने प्रवृत्ति दिनानुदिन बढ्दो छ । हालै सुनसरीको इनरुवा–९ स्थित सरस्वती मावि परीक्षा केन्द्रमा गणित विषयको परीक्षा चलिरहँदा ’ह्वाट्सएप’ मार्फत चिट चोर्न सहयोग गर्ने दुई जना गार्डहरू पक्राउ परेको घटनाले हाम्रो परीक्षा प्रणालीको गम्भीर समस्या उजागर गरेको छ ।
यस्ता घटनाहरूले हाम्रो परीक्षा प्रणालीमा रहेका कमजोरीहरूलाई प्रस्ट पारेका छन् । प्रविधिको विकाससँगै चिट चोर्ने तरिकाहरू पनि परिष्कृत हुँदै गएका छन् । मोबाइल फोन र इन्टरनेटको सहज पहुँचले परीक्षा प्रणालीमा नयाँ चुनौती थपेको छ । परीक्षा केन्द्रहरूमा सुरक्षा व्यवस्थापन कमजोर हुनु, परीक्षामा संलग्न व्यक्तिहरूको आचारसंहिता पालनामा शिथिलता, अनुगमन प्रणाली प्रभावकारी नहुनु र परीक्षाफलप्रतिको सामाजिक दबाब जस्ता कारणहरूले यस्ता घटनाहरू घट्ने वातावरण सिर्जना भएको छ ।
परीक्षा प्रणालीलाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउन तत्काल सुधारका कदमहरू चाल्नु आवश्यक छ । परीक्षा केन्द्रहरूमा मोबाइल निषेध क्षेत्र घोषणा गरी कडाइका साथ कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । आवश्यकता अनुसार मोबाइल जामर प्रविधिको प्रयोग गरी सञ्चार माध्यमहरूलाई अवरुद्ध गर्न सकिन्छ । परीक्षा केन्द्रहरूमा सिसी क्यामेराको व्यवस्था गरी निगरानी बढाउनुपर्छ । परीक्षा सञ्चालनमा संलग्न कर्मचारीहरूको छनौट, नियुक्ति र परिचालनमा विशेष सावधानी अपनाउनुपर्छ । उनीहरूलाई नियमित रूपमा तालिम र अभिमुखीकरण प्रदान गरी जिम्मेवारीबोध गराउनुपर्छ । नियम उल्लङ्घन गर्ने व्यक्तिहरूलाई कडा कारबाही गर्ने प्रणाली विकास गर्नुपर्छ । सुनसरीको घटनामा संलग्न गार्डहरूलाई कानूनी कारबाही गर्नु सकारात्मक कदम हो, तर यस्ता घटनाहरू दोहोरिन नदिन प्रणालीगत सुधार आवश्यक छ ।
परीक्षा प्रणालीमा आमूल परिवर्तन ल्याउन दीर्घकालीन रणनीतिहरू तय गर्नुपर्छ । रटाइमा आधारित परीक्षा प्रणालीलाई विश्लेषणात्मक र सृजनात्मक क्षमता परीक्षण गर्ने प्रणालीतर्फ रूपान्तरण गर्नुपर्छ । निरन्तर मूल्याङ्कन प्रणालीलाई बढावा दिँदै एकै परीक्षामा अत्यधिक निर्भरता कम गर्नुपर्छ । डिजिटल प्रविधिको प्रयोग गरी परीक्षा प्रणालीलाई अझ पारदर्शी र विश्वसनीय बनाउने उपायहरू खोज्नुपर्छ ।
एसईई परीक्षालाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउन शिक्षा मन्त्रालय, परीक्षा नियन्त्रण कार्यालय, स्थानीय प्रशासन, विद्यालय प्रशासन, शिक्षक, अभिभावक र विद्यार्थीहरूबीच प्रभावकारी समन्वय र सहकार्य आवश्यक छ । परीक्षाको अखण्डता र नैतिक मूल्यमान्यताको महत्त्वबारे सामाजिक सचेतना बढाउनुपर्छ । विद्यार्थीहरूमा आत्मविश्वास र स्वाध्ययनको बानी विकास गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ ।
एसईई परीक्षा हाम्रो शैक्षिक प्रणालीको महत्वपूर्ण आधारशिला हो । यसको गुणस्तर र विश्वसनीयता सुनिश्चित गर्न सबै पक्षले आ–आफ्नो जिम्मेवारी इमान्दारीपूर्वक निर्वाह गर्नुपर्छ । सुनसरीको घटनालाई सिकाइको अवसरका रूपमा लिई भविष्यमा यस्ता घटनाहरू नदोहोरिने गरी ठोस कदमहरू चाल्नुपर्छ । एसईई परीक्षालाई व्यवस्थित, मर्यादित र विश्वसनीय बनाउन हामी सबैको सामूहिक प्रतिबद्धता र प्रयास आवश्यक छ ।
