विराटनगर ।पाँचथरको फालेलुङ गाउँपालिका–५ प्राङबुङको डाँडाँगाउँ टोलमा गत बिहीबार दुई जना बालबालिकाको ज्यान जानेगरी बम बिष्फोट भयो । उक्त बम माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वकालकै भएको प्रहरीले जनाएको छ ।
बम विष्फोटबाट स्थानीय दिलीप साँवाका ११ वर्षीय छोरा दिप्सन र अढाई वर्षीया छोरी प्रिन्साको मृत्यु भयो भने अर्का ७ वर्षीय बालक दिप्सन राई घाइते भए । विष्फोट भएको बम ‘होम मेड सकेट बम’ भएको प्रहरीको निष्कर्ष छ । सो घटनापछि गरिएको सर्च अभियानका क्रममा अर्को बम पनि सोही ठाउँमा फेला परेको थियो । द्वन्द्वकालमा त्यस गाउँमा दुई पक्षका सेनाबीच भिडन्त भएको स्थानीय बताउँछन् ।
यसअघि पनि पाँचथरमा द्वन्द्वकालीन बम पड्किएको थियो । २०७४ वैशाख ४ गते हिलिहाङ गाउँपालिका–७ स्थित जङ्गलको ओढारमा बम पड्किएको थियो । त्यसबेला बाख्रा चराउन गएका १५ वर्षीया लक्ष्मी राई र १७ वर्षीय सुजन राई घाइते भएका थिए । उनीहरुले ओढारमा आगो बालेपछि बम पड्किएको थियो ।
पाँचथरका गाउँहरुमा जस्तै देशभरका द्वन्द्व प्रभावित क्षेत्रमा अझै बम तथा विष्फोटक पदार्थहरु हुनसक्ने स्वयं प्रहरी बताउँछ । तर, त्यस्ता बम र विष्फोटक पदार्थहरु खोजी गर्ने र डिस्ट्रोय गर्ने अभियान भने चलेको छैन । जसका कारण नागरिकले अनाहकमा ज्यान गुमाउनु परिरहेको छ ।
पाँचथरबाट निर्वाचित सांसद मैया श्रेष्ठ शान्ति प्रक्रिया अगाडि बढेको दुई दशक भइसक्दासम्म पनि यस्ता अकल्पनीय घटना कसरी र के कारणले भइरहेको भन्ने कुराको खोजी गर्नुपर्ने बताउँछिन् । ‘घटनास्थलको प्रकृति बुझ्दा विष्फोट भएको घर १० वर्षदेखि सशस्त्र द्वन्द्वको समयमा तत्कालीन विद्रोही पक्षको कार्यकर्ता रहेको भन्ने आएको छ । द्वन्द्वको क्रममा छाडिएका हतियार र विष्फोटक पदार्थबाट उत्पन्न हुने क्षतिको न्युनीकरण गर्नेबारे प्रभावकारी कार्य गरिएको छैन,’ श्रेष्ठले भनिन्, ‘तत्कालीन विद्रोही पक्ष र राज्य पक्षको लापरबाहीको कारण जथाभावी छोडिएका विष्फोटक पदार्थको खोजी र अनुसन्धान गरी डिस्पोज गरिनुपर्छ ।’ उनले बम विष्फोट भएर मृत्यु भएका बालबालिकाको परिवारलाई उचित क्षतिपूर्ति चाँडो दिनुपर्ने र घाइते बालकको उपचारको जिम्मा राज्यले लिनुपर्ने बताइन् ।
कोशी प्रदेशका प्रहरी प्रमुख डिआइजी चन्द्रकुबेर खापुङले बम डिस्पोज गर्ने कार्यक्रम गर्नुपर्ने महसुस गराएको बताए । ‘प्रहरीसँग पनि यो–यो गर्नुपर्छ भन्ने कार्ययोजना थिएन । सुरुमा सर्च गर्ने र त्यही अनुसार काम गर्ने भन्ने कार्यक्रम थियो । तर, अहिले पनि त्यस्ता घटना भइसकेपछि थप केही गर्नुपर्छ कि भन्ने भइरहेको छ,’ उनले भने, ‘द्वन्द्वको लामो समय भइसक्यो । त्यसकारण त्यस्तो नहोला भनेको फेरि देखियो ।’ डिआइजी खापुङ डेट एक्स्पाएर भएका विष्फोटक पदार्थको असर झन् खतरनाक हुने बताउँछन् । ‘डेट एक्स्पाएर हुने त्यस्ता वस्तुहरु झन् खतरनाक हुन्छन् । त्यस्ता वस्तुले क्षति नगर्ने पनि र बढी क्षति गर्न सक्ने पनि हुनसक्छ । माइनिङहरु पनि हुनसक्छ । यो विषयमा थप छलफल गर्नुपर्ने आवश्यकता देखियो,’ खापुङले भने ।
नेकपा (माओवादी केन्द्र) कोशी प्रदेशका हर्कबहादुर नेम्वाङले द्वन्द्वकालमा छोडिएका त्यसखालका विष्फोटक पदार्थहरुको खोजी गरेर निस्क्रिय गराउने काम राज्यले गर्नुपर्ने बताए । ‘यस्तो विषयमा राज्यले नै पहल लिनुपर्छ । हिंजो द्वन्द्व व्यवस्थापनको सन्दर्भमा त्यस्ता विष्फोटक पदार्थ धेरै ठाउँमा छाडिएका हुनसक्छन् । माओवादीले त्यो विषयको व्यवस्थापन गर्न पनि सक्दैन । सरकारले आवश्यक जनशक्ति खटाएर, अध्ययन गरेर खोजी गर्दै निष्क्रिय पार्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘त्यसकारण यसको मूल दायित्व राज्यकै हो । राज्यले नै जिम्मेवारी लिनुपर्छ ।’
कोशी प्रदेशका आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री लिलाबल्लभ अधिकारीले घटना अकल्पनीय भएको भन्दै प्रदेश सरकारले आवश्यक नीति बनाएर विष्फोटक पदार्थ खोजी गर्ने कार्य गर्ने बताउँछन् । ‘यो कल्पना बाहिरको घटना भयो । यो विषयमा हामी आवश्यक छलफल गर्छौं । अबको सुरक्षा संयन्त्रको बैठकमा यो विषय एजेण्डा बन्छ,’ अधिकारीले भने, ‘सुरक्षा निकायबाट आएको सुझावका आधारमा केन्द्रसँगको समन्वयमा आवश्यक कार्यक्रम बनाउँछौं ।’
